‘Textiel en plastic grootschalig hergebruiken? Dat kan, maar dan moet de EU wél flink ingrijpen’
De lichtkunstenaar die de EU Green Week in Brussel dinsdagmiddag kwam openen, was er heel duidelijk over. “Het lineaire systeem is dood”, gaf hij de goedgevulde congreszaal mee. “Zorg voor de verandering, voor de revolutie.”
Die revolutie? Dat is de overgang naar een circulaire economie. Waarbij de voorraden aan grondstoffen niet meer worden uitgeput. Maar juist worden hergebruikt of vervangen door hernieuwbare alternatieven – denk aan hout en vezelhennep bij de bouw van huizen. Of overbodig gemaakt, bijvoorbeeld door overconsumptie tegen te gaan.
Goede voornemens voor de toekomst zijn er, zoals in meer duurzaamheidsdossiers, te over. De EU wil in 2050 volledig circulair zijn. De Europese Commissie komt daarom volgend jaar met een pakket aan maatregelen. Wat die behelzen en hoe ver die moeten gaan? Dat is de grote vraag die boven deze driedaagse bijeenkomst hangt. Want over één ding is iedereen het wel eens: het schiet nu nog niet erg op.
De circulaire economie loopt tegen dezelfde weerbarstige realiteit aan als de landbouwtransitie. Mooie voorbeelden zijn er genoeg, maar die stuiten telkens op de wetten van de markteconomie. Zo zijn veelgebruikte materialen als textiel en plastic in technische zin vaak prima geschikt voor hergebruik. “Maar het grootste probleem is dat er een ongelijk speelveld is”, concludeert Julia Ettinger, voorvrouw van Euric, de Europese bond van recyclingbedrijven tijdens een paneldiscussie. “De vraag naar producten blijft laag omdat nieuwe materialen veel goedkoper zijn.”
Koplopers in de problemen
Het gevolg is dat juist de veelgeprezen voorlopers in de problemen komen. Dat is ook in Nederland terug te zien: zeker tien recyclingbedrijven voor plastic gingen de afgelopen vier jaar failliet, schreef de Volkskrant vorige week. De lage prijzen voor nieuw plastic zijn daarbij een belangrijke factor.
Ook bij textiel komt grootschalig hergebruik moeilijk van de grond door prijsverschillen. Het aandeel van gerecycled materiaal blijft vooralsnog steken op 7 procent, becijferde Dirk Vantyghem van de Europese textielkoepel Euratex. “Zolang nieuw textiel veel goedkoper is, is er geen businesscase.”
Hij wees op de enorme stroom aan kleding die vanuit Azië zijn weg naar de consument vindt. “Er komen dagelijks tien miljoen pakketjes met kleding uit China naar Europa. Dat moeten we oplossen.”
Ligt de bal dus bij de consument? Nee, benadrukte oud-Eurocommissaris voor milieu (2009-2014) Janez Potocnik. “We geven nu het signaal aan de consument dat hij meer moet betalen als hij een verantwoorde keuze wil maken. Dat moet veranderen.” Zijn opvolgers moeten stevig ingrijpen, benadrukte hij. Een circulaire economie binnen de grenzen van de planeet is volgens de Sloveense liberaal essentieel.
“De economie is niet in gevaar door het groene beleid van de EU”, zei Potocnik. “Die is in gevaar omdat we te veel vertrouwen hadden in onze markteconomie, terwijl die sterk afhankelijk is van grondstoffen elders op de wereld.” Een circulaire en groene economie is daarbij juist de oplossing, concludeerde hij.
Opdracht voor nieuwe commissaris
Potocniks advies aan de huidige milieucommissaris Jessika Roswall was dan ook niet mis te verstaan. Als de Europese Commissie in 2026 met een nieuw plan voor circulariteit komt, moet dat stevige maatregelen bevatten. “Kijk daarbij niet naar wat politiek acceptabel is. Kijk naar wat goed en fout is om te doen.” Hij verwees daarbij naar de lichtkunstenaar die op het podium tot een circulaire revolutie opriep. “We moeten niet naar deze opening kijken en die boodschap weer vergeten.”
Of Roswall tot die revolutie kan komen, is nog maar zeer de vraag. Om de markt bij te sturen, zou zij fors kunnen investeren of meer kunnen reguleren. Maar bij grote EU-investeringen heeft nu vooral defensie prioriteit. Reguleren via belasting is lastig: daar gaan nationale overheden over en die hebben ook nog eens allemaal een ander belastingsysteem.
De EU zou ook lidstaten strengere normen voor circulariteit kunnen opleggen. Daarbij is de vraag of daar bij 27 EU-landen met overwegend (centrum)rechtse regeringen veel draagvlak voor is. Daar komt bij dat veel EU-landen – met name in Zuid-Europa – de absolute basis nog niet eens op orde hebben.
Landen als Italië, Griekenland, Portugal en Roemenië hebben nog grote problemen met verouderde vuilstorten die eigenlijk allang gesloten hadden moeten zijn. Een land als Italië betaalt jaarlijks nu vele honderden miljoenen aan EU-boetes omdat het zich nu al niet aan de Europese afspraken houdt. Overigens dient Nederland op het gebied van circulariteit en afval wel als goed voorbeeld, dat door Roswall zelfs meermaals werd geprezen.
Lees ook:
Nieuwe regels voor plastic komen voor Umincorp te laat
Het Rotterdamse bedrijf Umincorp maakte oud plastic geschikt voor hergebruik, maar gaat nu ten onder aan de concurrentiestrijd. Nieuw plastic, gemaakt van aardolie, is te goedkoop.
