Neem de asielnoodwet. Die moest „een signaal” afgeven. Wat dat signaal precies is, blijft vaag. Dat we mensen voortaan beboeten als ze hongerige vreemdelingen een soepje aanbieden? Dat we illegaliteit strafbaar maken, terwijl we geen agent overhebben om je gestolen fiets op te nemen?
We hebben zo’n 100.000 mensen zonder papieren. Geen idee waar ze zijn. We hebben 0 extra cellen en een tekort van 14.000 agenten. En toch doen we alsof we die mensen kunnen gaan oppakken. Wie houden we hier nou voor de gek?
Wetten die je niet kunt handhaven, zijn niet stoer. Ze zijn gevaarlijk. Ze wekken de indruk dat de overheid bewust wegkijkt. En als dat vertrouwen wegvalt, gaan mensen zelf ’handhaven’. Zoals die types die in Ter Apel auto’s gingen controleren op ’verdachte’ passagiers. Dat kwam griezelig dicht in de buurt van burgerwachtje spelen op basis van huidskleur.
En dan nog iets: overal waar men formele hulp strafbaar maakt, schieten criminele netwerken wortel. Vluchtelingen verdwijnen dan niet, ze verdwijnen alleen uit beeld. In België leidde dat een paar winters geleden tot tentenkampen in Brussel, met huilende kinderen in de sneeuw. Een deel van de hoofdstad veranderde in een Syrisch-Afrikaans vluchtelingenkamp.
Zelfde genre, ander toneel: Amsterdam. Daar heeft de stad het voor zwervers onmogelijk gemaakt om op bankjes te slapen, „uit principe”. Het gevolg? Een plaag van overlast bij winkels, meer agressie, meer incidenten. Maar ja, die bankjes lagen er zó burgerlijk bij.
Wat beide voorbeelden delen: beleid dat geen gedrag verandert, maar gedrag verergert. Beleid als ritueel, wetgeving als moreel statement. Het doet denken aan een kleuter die met zijn handen op zijn oren „blablabla” roept in de hoop dat het probleem dan weggaat.
Maar problemen verdwijnen niet omdat je wegkijkt. Ze verdwijnen als je écht iets durft te regelen. Wetten die niks oplossen zijn geen beleid. Het is theater voor een publiek dat allang naar huis is.
Tom de Bruyne is gedragswetenschapper, partner bij SUE & The Alchemists, en mede-initiatiefnemer van de beweging Voor Ons Nederland.
