‘Bij het toetsen van mediafusies loopt Nederland aan tegen een democratisch tekort’, zegt jurist Kati Cseres

Als mediabedrijven in Nederland willen fuseren, zoals nu speelt bij de overname van RTL Nederland door DPG Media, dan loopt Nederland aan tegen een „democratisch tekort”. Dat zegt Kati Cseres, universitair hoofddocent Europees Recht aan de Universiteit van Amsterdam, in de week waarin bekend werd dat de Autoriteit Consument & Markt (ACM) op het punt staat in te stemmen met de inlijving van RTL bij DPG.

„In Nederland bestaat geen juridische test om te toetsen of fusies en overnames de pluriformiteit van het medialandschap in gevaar brengen. Terwijl die pluriformiteit, de veelheid van verschillende stemmen in de media, een belangrijk onderdeel is van de democratische rechtsstaat. Kijk naar Hongarije, daar heb je honderd verschillende media, maar die verspreiden allemaal dezelfde teksten van premier Orbán. Dat is geen pluriformiteit.”

Machtsconcentratie in de economie is niet per se verboden, maar we weten dat het bij media altijd slecht nieuws is

Het Belgische DPG is nu al het grootste mediabedrijf in Nederland, en publiceert onder meer AD, de Volkskrant, Trouw, Het Parool, een groot aantal regionale kranten en tijdschriften en bezit daarnaast radiostations en onlinediensten. Met RTL erbij krijgt het ook het grootste commerciële televisiebedrijf in Nederland in handen en streamingsdienst Videoland. De concurrentiewaakhond ACM zal naar verwachting binnen enkele weken toestemming geven voor de overname.

Waarom is het belangrijk dat wettelijk getoetst kan worden of een overname de pluriformiteit in gevaar brengt?

„In Nederland hebben we nu een systeem waarin fusies en overnames alleen op basis van de Mededingingswet getoetst kunnen worden – door toezichthouder ACM. Een fusie kan verboden worden als die leidt tot minder concurrentie, hogere prijzen, minder keuze en een afname van de kwaliteit voor de consument, kortom: verstoring van concurrentie op de markt. De ACM kijkt door een economische lens, de economische effecten staan centraal. De ACM zegt altijd: wij werken voor de consument, om te zorgen dat de prijzen niet onnodig omhooggaan bijvoorbeeld.

„Maar wij zijn niet alleen allemaal consumenten, we zijn ook burgers die er belang bij hebben om goed en gevarieerd geïnformeerd te worden. Dat is een politieke dimensie van mediamacht die met het mededingingsrecht niet getoetst kan worden. Daar zit het democratische tekort.

„De afgelopen jaren is het gemis aan aanvullende regels voor de beoordeling van mediaconcentraties wel gesignaleerd. Maar dat heeft niet geleid tot specifieke regels die een pluriformiteitstoets voorschrijven. Terwijl je in een tussenbesluit over de overname van RTL dat de ACM vorig jaar uitbracht, heel duidelijk ziet dat ze zich wél zorgen maakt over de pluriformiteit.”

De ACM zit dus eigenlijk klem. Ze beseft dat ze de vraag moet beantwoorden of de pluriformiteit in gevaar komt. Maar daar gaat ze niet over.

„Ik weet niet of zij het zo zou formuleren.”

Maar u wel?

„Ja, ik denk dat deze zaak heel duidelijk laat zien dat het Nederlandse rechtssysteem hier tekortschiet en dat de ACM tegen de grenzen van haar mandaat aanloopt. Maar sinds 2024 is er een Europese verordening van kracht, de European Media Freedom Act (EMFA), die iedere lidstaat verplicht een pluriformiteitstoets in te voeren. Dat is een verplichting voor de wetgever. Die moet daarmee aan de slag. Ik denk dat de ACM nu probeert een beetje vooruit te lopen op de pluriformiteitstoets die de Europese wetgeving al vereist.”

Maar gaat de ACM dan niet haar boekje te buiten, loopt ze niet voor de muziek uit?

„Dat hangt ervan af hoe ze het heeft aangepakt. Het is duidelijk een heel moeilijke zaak voor de ACM. Ze heeft met heel veel belanghebbenden gesproken en heeft ook het Commissariaat voor de Media geconsulteerd.

„Als ze alléén zou afgaan op niet-economische effecten, dan overschrijdt de ACM haar juridische en democratische mandaat – want dan kunnen mensen zeggen: wacht even, dat is niet de taak van de ACM. Ik heb de indruk dat ze het heel zorgvuldig aanpakt en ik verwacht dat ze creatief omgaat met haar mandaat.

„Maar dat zullen we pas echt weten als het eindoordeel is gepubliceerd. Als de ACM inderdaad toezeggingen van DPG heeft gekregen dat het bedrijf de redactionele onafhankelijkheid en de interne pluriformiteit tussen zijn verschillende titels waarborgt, dan vind ik dat behoorlijk innovatief.”

Vindt u het persoonlijk een goed of juist slecht idee als deze overname wordt goedgekeurd?

„Ik ben meer benieuwd naar hoe de ACM dit aanpakt dan naar wat er uiteindelijk uitkomt. Ik maak me wel zorgen. Machtsconcentratie in de economie is niet per se verboden, maar we weten dat het bij media altijd slecht nieuws is. Moet je in Nederland, waar de media nu al slechts in een paar handen geconcentreerd zijn, nóg meer concentratie creëren?

„Tegelijk begrijp ik ook wat de voorstanders van de overname zeggen: dat dit nodig is om de economische levensvatbaarheid van een groot mediabedrijf in Nederland veilig te stellen, om te vermijden dat het wordt opgegeten door de grote Amerikaanse platforms. Goedkeuren of afkeuren: het is een echt dilemma.”