Boek over Rembrandts rebelse tijd: ’Wij zijn een stuk preutser dan 400 jaar geleden’

„Er zit bijna vierhonderd jaar verschil tussen, maar toch zijn de overeenkomsten tussen Gen Z en Rembrandts tijd groot. Het afzetten tegen de vorige generatie, het experimenteren met drank en drugs, het onderzoeken van de eigen gender, er is eigenlijk niets nieuws onder de zon.”

Seks, drugs en rock ’n’ roll in Rembrandts tijd

In zijn boek Seks, drugs en rock ’n’ roll in Rembrandts tijd beschrijft historicus Benjamin Roberts hoe welvarende jonge mannen, zoals Rembrandt, volwassen werden in de Nederlandse republiek van de vroege zeventiende eeuw.

Hij heeft al jaren een fascinatie voor jeugdcultuur in heden en verleden. „Ik woon in de Amsterdamse Pijp en zie daar veel jongeren van de zogeheten ’havermelkelite’. Ze wijken af van de vorige generatie de millennials, met hun wijde kleding. Toen ik voor dit boek weer de kunstgeschiedenis indook, zag ik veel parallellen met Rembrandts tijd”, vertelt hij.

Net zoals de Gen Z van nu groeide de generatie van Rembrandt op in een periode van economische en culturele welvaart. „Geen jongen wil op zijn vader lijken. En dat zag je ook in de zeventiende eeuw. Rond 1600 was de kleding in de Hollandse republiek nog heel strak met strakke broeken die het been goed lieten zien. Twintig jaar later, toen Rembrandt volwassen werd, droegen jongeren wat je nu baggy trousers noemt. Wijde poffende broeken, waarin geen benen of billen te zien waren.”

De oudere generatie vond het maar niets. „Die vond het slordig ogen. En ook extravagant, want de kleding was vaak kleurrijk en met linten afgezet. Maar het was een bestudeerde slordigheid, die ik ook van mijn studenten herken. Ook de kapsels veranderden. De jonge mannen in de vroege zeventiende eeuw lieten hun haren lang groeien, terwijl hun vaders kort geknipte kapsels prefereerden. Sommigen verfden hun haren ook groen. Moralisten uit die tijd spraken er schande van en vreesden moreel verval. Ja, het klagen over ’de jeugd van tegenwoordig’ is zo oud als de weg naar Rome.”

Amsterdam stonk naar tabak

„Deze rebelse jongeren groeiden op in de bloeiperiode van de zeventiende eeuw. Ze waren ook de eerste generatie die kennismaakte met tabak, dat via de overzeese handel naar Nederland werd gebracht”, legt Roberts uit. Zoals Amsterdam – zeker rond het Centraal Station – tegenwoordig vaak naar wiet ruikt, stonk de stad in de Gouden Eeuw naar tabaksrook, van het type zware shag. „Reizigers beklaagden zich zelfs hierover. Vrijwel iedereen rookte, ook vrouwen.”

In Leiden, waar molenaarszoon Rembrandt opgroeide, lag gevaar en agressie altijd op de loer. „Universiteitssteden waren destijds veel gevaarlijker dan nu, zeker ’s nachts. Studenten hadden het recht om een wapen bij zich te dragen, zoals een zwaard of rapier. Wij maken ons nu druk over messen onder de jeugd, maar destijds was het nog veel vaker bal: dronken studenten, die opgehitst door de alcohol die ook rijkelijk vloeide, op elkaar instaken”, vertelt Roberts.

Rockmuziek bestond weliswaar nog niet in de zeventiende eeuw. „Maar de jongeren mochten wel graag zingen met elkaar. En dan was er altijd wel een jongen met een luit of een meisje met een fluit die hen kon begeleiden. Door de opkomende boekdrukkunst werden liedboekjes betaalbaar voor velen, jongeren droegen ze vrijwel altijd bij zich. De teksten geven een goed beeld van de jongerencultuur in die tijd.”

Liedjes vol dubbelzinnige teksten

Niet zelden waren de liedjes die ze zongen nogal schunnig, weet Roberts. „Met veel dubbelzinnige teksten die bijvoorbeeld naar seksuele handelingen verwijzen. Wij zijn zoveel beschaafder dan men 400 jaar geleden was, en ook een stuk preutser. Als een stelletje aan het vrijen was in de gehorige huizen van toen, bleven passanten op straat gerust staan luisteren of keken schaamteloos door het raam of sleutelgat om een glimp op te vangen.”