Plasticrecycler Healix in Maastricht heeft genoeg orders om tot begin augustus door te kunnen draaien, daarna is de toekomst van het bedrijf ongewis. Rooskleurig ziet het er niet uit. Elf collega-recyclers gingen recent failliet. De toekomst van de sector hangt aan een zijden draadje.
Wie gaat de plasticrecyclers redden? Dat moeten ze zelf doen, zo bleek met het verschijnen van klimaatplannen van VVD-minister Sophie Hermans. Dinsdag begint een daar genoemde ‘Circulaire Plastic Tafel’, een overleggroep met vertegenwoordigers uit de hele afval- en plasticsector.
De uitkomst daarvan is „ongelooflijk belangrijk”, zegt Marcel Alberts van Healix. Want een eerdere oplossing, een zogenoemde bijmeng-verplichting voor gerecycled plastic, is geschrapt, zo bleek vorige week tijdens de presentatie van de klimaatplannen. „Ik werd echt pissig toen ik dat las”, zegt Alberts. „Die verplichting was juist zo belangrijk.”
Omdat gerecycled plastic duurder is dan fossiel plastic, is er te weinig vraag naar. Het vorige kabinet bedacht een verplichting voor plasticverwerkers (zoals foliemakers) om gerecycled plastic bij te mengen bij nieuw plastic, maar die is nu dus geschrapt.
Nu is het aan de sector zelf om te bedenken hoe uit de crisis te komen. Veel hangt af van de balanceerkunsten van Steven van Eijck, voormalig staatssecretaris van Financiën namens de LPF. Op de een-na-laatste ministerraad van het vorige kabinet werd hij naar voren geschoven om de circulaire ambities in ere te houden. Als ‘kwartiermaker circulaire economie’ leidt hij de discussie.
Zwaar belobbyd
Het hoofdpijndossier plastic is hiermee uitbesteed door het kabinet aan de industrie zelf. Dat komt vermoedelijk doordat beleidsmakers bij elke stap die ze probeerden te zetten zwaar werden belobbyd. De plasticsector bestaat uit lange ketens met veel verschillende spelers, waar de neuzen niet dezelfde kant op staan. Telkens is de vraag: wie betaalt?
Chinezen maken goedkope plastickorrels van Russische olie, de Amerikanen van schaliegas
Die plasticketen begint bij de oliereuzen. Uit hun olie of gas produceren chemiebedrijven plastickorrels, de bouwstenen voor plastic. Nederland heeft van oudsher een grote chemiesector, maar die zucht momenteel onder buitenlandse concurrentie. Chinezen maken goedkope plastickorrels van Russische olie, de Amerikanen van schaliegas. Zij hebben de prijs van plastic de afgelopen jaren naar beneden geduwd, en daardoor kunnen recyclers (die ook zulke korrels maken) niet concurreren met nieuw, goedkoper materiaal.
Dan komen de verwerkers, bedrijven die uit die korrels verpakkingen, buizen of plastic zakken maken. Zij hebben de keuze: werken met nieuw plastic, wat een grotere CO2-uitstoot oplevert, of gerecycled plastic? Het leek de vorige regering een goed idee om de verwerkers te dwingen ten minste 15 procent gerecycled plastic in hun producten te verwerken. Maar verpakkingen maken is een centenbusiness: de winstmarges zijn klein. Als Nederlandse verpakkers duurder gerecycled plastic moeten gebruiken en onze Duitse en Belgische buren niet, zouden deze bedrijven het dan wel overleven?
Dan komen de merkeigenaren. Denk bij verpakkingen aan Unilever, of Procter & Gamble. Zwaargewichten die ervoor kunnen kiezen hun verpakkingen wel of niet van gerecycled plastic te maken. Maar, zeggen zij, wij concurreren ook met elkaar. Gerecycled plastic is duurder, en dus een fles shampoo met gerecycled plastic ook.
CO2-heffing
Eigenlijk zou nog meer besproken worden aan de plastictafel, als het aan het kabinet had gelegen. De regering zette een streep door een ander plan om nieuw geproduceerd plastic zwaarder te belasten, en gaf daarmee gehoor aan zorgen uit een deel van de sector dat deze kosten zou moeten ophoesten. De maatregel kwam uit de koker van het kabinet-Rutte IV. Het kabinet-Schoof nam zich in het regeerakkoord voor om de belasting vanaf 2028 in te voeren, wat de staatskas ruim 500 miljoen euro zou opleveren.
Klimaatminister Hermans stelde vorige week voor dat de plasticttafel met alternatieven zou komen om het effect van de geschrapte heffing op te vangen. Het kabinet deed alvast een eigen voorzet: de CO2-heffing voor afvalverbrandingsbedrijven kon omhoog. Tenzij de plastictafel met een alternatief zou komen.
Maar de partijen aan de plastictafel weigeren dit te bespreken. „Iedereen zei: wij nemen niet vrijwillig een dure belasting op ons”, zegt Van Eijck. „De plasticindustrie heeft het al moeilijk. Het is een politiek probleem. De politiek heeft nu besloten dat de afvalverbranders, en dus in de praktijk de huishoudens, een hogere afvalstoffenheffing gaan betalen.” De keten legt de bal terug bij het kabinet.
Supermarkten
De vraag die de plastictafel wél gaat bespreken is: hoe moet er een afzetmarkt komen voor het duurdere, gerecyclede plastic? In andere woorden: hoe moeten de plasticrecyclers worden gered?
Hier ligt een grote rol voor de bedrijven aan het einde van de keten, zegt Van Eijck. Bedrijven die de spullen in de plasticverpakkingen uiteindelijk vullen en verkopen. Bedrijven zoals Unilever en supermarkten zoals Jumbo en Albert Heijn. Als zij afspraken durven maken over meer gerecycled plastic in de schappen (in shampooflessen, voedselverpakkingen, diepvrieszakken), dán kom je ergens. De spullen in de supermarkt zullen dan wat duurder worden. Zijn ze daartoe bereid? „Stel dat we eruit komen, dan hebben we een afzetmarkt voor recyclers”, zegt Van Eijck. „Dan hebben ze levensvatbaarheid.”
We moeten gaan praten over welke pijn welke sector bereid is op zich te nemen
Hij wil niet alleen naar de bedrijven aan het eind van de keten kijken. De overheid kan zelf ook meer circulair inkopen, administratielasten wegnemen of in Europa betere afspraken maken. Maar een groot deel van de oplossing zal toch uit de keten zelf moeten komen.
Mocht de tafel tot afspraken kunnen komen die er samen voor zorgen dat twintig à dertig procent van het gebruikte plastic gercycled is (doel van de eerdere bijmengverplichting), dan is er mogelijk 208 miljoen euro beschikbaar uit het Klimaatfonds om de sector verder te helpen verduurzamen. Mogelijk, want Van Eijck heeft nog geen garanties over dat bedrag.
„We moeten niet alleen bedenken wat we willen”, zegt Wendy de Wild, directeur van de gemeentelijke afvaldiensten. Zij zal dinsdagmiddag ook aanschuiven aan de plastictafel. „We moeten gaan praten over welke pijn welke sector bereid is op zich te nemen. Want zolang fossiel plastic goedkoper is dan gerecycled plastic, gaan we zonder pijn niet verder komen.”
