Energiedeal met de Verenigde Staten is vooral „een slimme zet” vanuit de Europese Unie

6 minutes read

Delusional. Absurd. Een loze belofte.

Zo omschrijven analisten en internationale media de belofte van de Europese Unie om voor 750 miljard dollar (zo’n 644 miljard euro) aan energie van de Verenigde Staten te kopen. Ieder jaar 250 miljard vanaf 2026 tot het einde van de ambtstermijn van Donald Trump. Die afspraak maakten Trump en voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen eind vorige maand, als onderdeel van de Europees-Amerikaanse handelsdeal.

Inderdaad, wie een paar simpele optel- en aftreksommen maakt, ziet dat het handelsblok van 27 landen niet voor zo’n astronomisch bedrag aan energie uit de VS nodig heeft. En dat het voor de VS voorlopig niet realistisch lijkt om zo’n hoeveelheid te leveren. De EU zegt in een factsheet het bedrag gebaseerd te hebben op „een grondige en robuuste beoordeling”. Maar analisten die proberen te begrijpen hoe de plannen ooit realiteit moeten worden, staan voor een groot raadsel.

Alleen al het streven naar die 750 miljard dollar kan gevolgen hebben voor de Europese economie. En voor de klimaatopwarming wereldwijd.

Vijf vragen over de EU-VS energiedeal.

1 Eerst even: wat is er precies afgesproken in de VS-EU energiedeal?

Behalve het geldbedrag nog zeer weinig. Niemand weet bijvoorbeeld in hoeverre de waarde van een bepaald contract dat doorloopt na 2028 meetelt. De handelsblokken werken de details nog verder uit.

Wat we wel weten: de 750 miljard dollar mag worden besteed aan olie, vloeibaar gemaakt gas (lng) en uranium als brandstof voor kernreactoren. Wat ook meetelt: Europese bedrijven mogen contracten afsluiten met Amerikaanse kernreactorbouwers. Details over hoeveel geld naar welke energiebron gaat, zijn er nog niet. Dat is ook afhankelijk van de markt.

De deal is overigens niet afdwingbaar, dus de EU kan zich ook niets van de deal aantrekken. Maar als de EU zich niet aan de afspraak houdt, zal de VS daarop reageren met hogere handelstarieven, had een functionaris van het Witte Huis al wel gezegd, aldus The New York Times.

2 Kan de EU ook maar in de buurt komen van de besteding van 250 miljard dollar per jaar?

Nee, want het bedrag is verre van realistisch, stellen analisten. Het bedrag is absurd hoog in vergelijking met wat de EU nu aan energie uitgeeft in de VS. Vorig jaar gaf de EU ongeveer tachtig miljard dollar uit aan lng en olie uit de Verenigde Staten. In totaal, verspreid over de hele wereld, importeerde de EU in 2024 voor bijna 376 miljard euro (437 miljard dollar) aan energie.

De Europese Commissie rechtvaardigt de EU-VS energiedeal met het streven van de EU om Russisch gas en olie te vervangen. Maar al zou de VS de volledige toevoer uit Rusland vervangen, dan nog komt Europa niet in de buurt van de 250 miljard dollar op jaarbasis. Vorig jaar gaf de EU volgens Centre for Research on Energy and Clean Air (Crea) ongeveer omgerekend 25,49 miljard dollar uit aan Russische energie. In het factsheet van de Europese Commissie staat dat er in dat jaar omgerekend zo’n 815 miljoen dollar gaat naar Russische nucleaire brandstoffen.

Om aan de afspraken te voldoen, zou de EU grotendeels afstand moeten nemen van andere grote leveranciers zoals Noorwegen, Kazachstan en Algerije. En dat is het volgende knelpunt van de deal. „Het zijn bedrijven zoals Shell die bepalen uit welke landen ze energie kopen – niet de Europese Commissie”, zegt hoogleraar energie-economie Machiel Mulder, verbonden aan Rijksuniversiteit Groningen. „Bovendien lopen contracten vaak voor tientallen jaren.”

De EU heeft wel instrumenten om bedrijven bij te sturen, zoals het importverbod dat de EU oplegde op Russisch steenkool. Maar de EU had al aangegeven dat de „commerciële beslissingen uiteraard tot de verantwoordelijkheid van bedrijven” behoren. Bovendien zou zo’n verbod de betaalbaarheid van energie – een andere belangrijke pijler van de EU – niet ten goede komen. Mulder: „De overheid zou bedrijven wel kunnen stimuleren om uit de VS te kopen door bijvoorbeeld geld bij te leggen wanneer energie uit de VS duurder is dan uit andere landen.”

Dan nog is het een groot raadsel hoe de VS überhaupt genoeg energie kan leveren om aan de beloofde Europese vraag te voldoen. Vorig jaar exporteerde de VS voor ongeveer 330 miljard dollar aan energie wereldwijd, aldus persbureau Bloomberg. Trump wil de productie van fossiele brandstoffen flink opschroeven, maar om aan de deal te voldoen moet de VS andere klanten gaan loslaten. Dat is niet iets wat Trump beoogt. Amerikaanse bedrijven zullen hun lng overigens willen verkopen aan de hoogste bieder en zich niet committeren aan één gebied.

Mulder: „Het gekke aan de deal is ook dat de VS zelf zijn uranium inkoopt bij andere landen. Waarom zou de VS daarin de komende jaren een grote exporteur worden?”

En dan nog een technisch probleem: infrastructuur. Mulder: „Het kost tijd om nieuwe terminals aan te leggen. Voordat daarin flink is uitgebreid, is Trumps termijn alweer over.” De afgelopen jaren is al wel flink geïnvesteerd in lng-capaciteit in de VS. Maar Europese raffinaderijen bijvoorbeeld, schrijft de Amerikaanse politieke nieuwssite Politico, zijn er niet op gebouwd om grote hoeveelheden van de specifieke Amerikaanse oliemix te verwerken.

Volgens Mulder is de deal vooral „een slimme zet” vanuit de EU. „De EU is met iets akkoord gegaan dat helemaal niet kan, maar weet daarmee wel hogere importheffingen te vermijden.” Een idee dat leeft onder een grote groep analisten.

3 Wat kan Trump dan wel met de deal bereiken?

De deal zal „de dominantie van de Verenigde Staten op energiegebied versterken”, staat in een euforisch factsheet van het Witte Huis.

En die energiedominantie is eigenlijk waar Trump op doelt, volgens marktanalist Jean-Paul van Oudheusden van beleggingsplatform eToro. Het onrealistische bedrag van 750 miljard dollar is daarmee vooral een stok om mee te slaan. „Met een extreem hoog bedrag kan de VS straks bij kleine contracten zeggen: Europa doe niet moeilijk, want jullie hebben nog een groot gat te dichten. Ik denk niet dat hij van plan is om Europa echt langs de meetlat te leggen. Trump wil meer gas, lng en nucleaire energie ontwikkelen, maar dat kost veel geld. Bedrijven zeggen daarom: ik doe pas mee als ik gegarandeerd afname heb. Dat probeert Trump nu voor elkaar te krijgen met een grotere Europese markt.

Verder ziet Van Oudheusden een duidelijke trend. Trump wil op de markt energie uit de VS bevoordelen ten opzichte van energie uit de BRICS-landen. Dat is van oorsprong een samenwerking tussen Brazilië, Rusland, India, China, waar later Zuid-Afrika en andere landen bijkwamen. Trump gaat eind deze maand 50 procent belasting heffen op import uit India, omdat het land nog veel olie koopt uit Rusland. Van Oudheusden: „Algerije, waar Europa energie van afneemt, is ook een partner van de BRICS-landen.”

4 Hoe zit het met de energie onafhankelijkheid, waar Europa juist naar streeft?

Europa wil vooral sinds de Russische inval in Oekraïne energie uit veel verschillende landen halen om niet te afhankelijk te zijn van één of enkele landen. De EU heeft zich bijvoorbeeld de afgelopen jaren gefocust op het aanleggen van duurzame energie, zoals grote zonneparken, om energie op eigen bodem op te wekken. Als Europa zich nu overmatig op de VS stort, zijn de lidstaten inderdaad niet meer afhankelijk van Rusland, zoals de EU beoogt, maar wel opnieuw grotendeels afhankelijk van een andere grillige leider.

5 Als laatste: in hoeverre botst de deal met de vergroeningsplannen van de EU?

„De handelsovereenkomst tussen de EU en de VS ondermijnt niet de vastberadenheid van de EU om onze economieën binnen een duidelijk tijdsbestek koolstofvrij te maken”, valt te lezen in het EU-factsheet. Maar volgens Mulder past de deal niet in het Europees klimaatbeleid. „Kijk alleen al naar lng. Dat moet getransporteerd over grote afstand en daar komt veel uitstoot bij vrij. Je hebt ook veel energie nodig om gas vloeibaar te maken en weer in gas om te zetten.”

De Europese Commissie wil de emissies van broeikasgas tegen 2040 met 90 procent omlaag hebben gebracht en wil klimaatneutraal zijn in 2050, en volgens de EU past de deal in dat plan. Maar meer leunen op de VS, die de komende jaren sterk willen inzetten op drill baby drill, zal niet bijdragen aan dat doel. Vaak hebben aardgasprojecten een levensduur van tientallen jaren. De VS wil ook groot worden in kernfusie, maar de bouw van reactoren duurt vele jaren.

De Britse zakenkrant Financial Times (FT) wees eerder al op een andere manier waarop de verhoogde import van lng uit de VS botst met Europees klimaatbeleid. Europese brandstofimporteurs moeten hun methaanuitstoot rapporteren en aanpakken, anders dreigt een hoge boete opgelegd door de lidstaten. Als Europese bedrijven importeren van bedrijven buiten de EU, dan moeten die bedrijven vanaf 2027 aan vergelijkbare eisen voldoen als de Europese.

Methaan lekt vaak in grote pluimen uit gasinfrastructuur. Door die lekkages te dichten, kunnen bedrijven de methaanuitstoot fors terugdringen. Dat heeft veel impact op het klimaat; methaan is een veel sterker broeikasgas dan CO₂. Methaan wordt daarom gezien als het laaghangende fruit in de klimaatonderhandelingen.

In de VS heeft Trump de boetes voor bedrijven die zich niet houden aan de Amerikaanse methaanregels, ingevoerd door Biden, met tien jaar uitgesteld, aldus FT. Het is nog maar de vraag hoe Europese bedrijven straks meer contracten kunnen sluiten met bedrijven uit de VS, waar de methaanregels niet gelijkwaardig zijn.