Hoogleraar Filip de Keyser over gezond oud worden

Het evenwicht tussen medische zorg en zelfzorg is een beetje zoek, ziet reumatoloog en ere-buitengewoon hoogleraar Filip de Keyser (65). Hoewel we tegenwoordig ouder worden dan onze voorouders, zijn we uit het oog verloren hoe we gezond blijven. Samen met zijn partner schreef De Keyser het boek Zo gaat het beter, 100 wegwijzers naar een gezonder leven.

Het schrijversduo helpt je op weg gezonde gewoontes te creëren. En nee, je hoeft niet alle honderd wegwijzers na te leven.

De Belgische reumatoloog Filip de Keyser werkt inmiddels 35 jaar in de gezondheidszorg. Met zijn echtgenote Heidi Van de Keere, die apotheker en gezondheidsjournalist is, werkt hij samen in hun praktijk in het Belgische Maldegem. Daar ontfermt De Keyser zich vooral over de spreekkamer. „Heidi doet alles daarbuiten, bijvoorbeeld communicatie met patiënten, voorlichting en afspraken.”

Echtpaar met gezamenlijke passie

Het echtpaar deelt een gezamenlijk passie. „Wij zijn altijd met gezondheid bezig. Ook aan de keukentafel, tijdens het wandelen of als we samen koffie drinken. Om de vier jaar schrijven we een boek. Dan komen we bijvoorbeeld al wandelend op het volgende verhaal. Toevallig keken wij laatst naar de Nederlandse talkshow Eva en daar was het advocaten-echtpaar Knoops te gast. Daar herkenden wij onszelf in. Zij delen samen de passie voor advocatuur, bij ons is dat de gezondheidszorg.”

Deze getrouwde gezondheidsexperts klimmen dus regelmatig in de pen. Hun laatste boek Zo gaat het beter heeft de ondertitel: 100 wegwijzers naar een gezonder leven en daarin geven De Keyser en Van de Keere de lezer tips om zelf aan de gezondheid te werken en gezond oud te worden.

Evenwicht tussen zelfzorg en medische zorg

De Keyser legt uit dat hij graag medische materie begrijpbaar maakt voor iedere patiënt en mens. Hij schreef in totaal acht boeken vanuit die denkwijze. „Maar door de jaren heen is er iets verschoven in onze boeken. Waar mijn eerste boek vooral inhoudelijk over mijn vakgebied ging, schrijven wij nu veelal over wat je als patiënt zelf kunt doen.”

De reumatoloog legt uit dat er eigenlijk twee grote peilers zijn als het over zorg gaat. „Dat zijn namelijk de medische zorg en zelfzorg. Bij medische zorg is de arts betrokken, krijgt de patiënt een diagnose en wordt indien nodig behandeling of medicijngebruik toegepast. Maar bij zelfzorg gaat het om wat je zelf kunt doen. Of hoe kun je zo lang mogelijk gezond blijven, ondanks bijvoorbeeld chronische aandoeningen, zoals long-aandoeningen, diabetes of reuma. We zijn het evenwicht tussen medische zorg en zelfzorg een beetje kwijt.”

Hoogleraar en reumatoloog Filip de Keyser over gezond oud worden

Met ‘evenwicht’ bedoelt de hoogleraar het feit dat we nogal gretig zijn geworden op quick fixes. „Hebben we ergens last van? Dan zijn we tegenwoordig geneigd om direct een tabletje, ingreep of spuitje te willen. Ook heeft de klassieke medische zorg een enorme evolutie doorgemaakt en haalt de medische zorg daarmee ook veel naar zich toe. Maar daardoor verdwijnt ook de aandacht voor wat je zelf kunt doen.”

Hij vervolgt: „In plaats van dat we puur en alleen afhankelijk zijn van de medische zorg, valt er winst te behalen op het vlak van zelfzorg.” De Keyser maakt een vergelijking met het dragen van een fietshelm, iets waar eerder ook SEH-arts Heleen Lameijer zich tegen Metro over uitsprak, om zijn pleidooi te verduidelijken. „Het dragen van een fietshelm is een kleine keuze die onder zelfzorg valt. Mocht je namelijk vallen, terwijl je geen helm draagt, kunnen er allerlei problemen ontstaan. Het kan zijn dat je valt en een hoofdtrauma oploopt. Dan volgt een spoedopname, moeten artsen zich over jou ontfermen en volgt nog een revalidatieproces. Het medisch circuit wordt in gang gezet en dat kost tijd en geld. Door simpelweg een helm op te zetten, verklein je de kans dat de hele medische cyclus op gang komt. In ons boek benadrukken we dat soort kleine keuzes.”

Chronische ziekten

De Keyser noemt op dat er tegelijkertijd een epidemie gaande is voor wat betreft chronische ziekten. Eerder hadden gezondheidswetenschapper Len de Nys en moleculair bioloog Ellen Crabbe hierover een soortgelijke boodschap tegen Metro. „Onze levensverwachting neem toe. We worden gemiddeld tien jaar ouder dan een aantal jaren geleden”, legt De Keyser uit. „Maar de gezonde levensverwachting, zonder ziekte, is niet toegenomen. Dat betekent dat we in die toegevoegde tijd veel chronische aandoeningen meedragen. Driekwart van de 65-plussers heeft bijvoorbeeld één of meerdere aandoeningen, zoals diabetes, kanker, hoge bloeddruk, long- of neurologische aandoeningen, zoals dementie.” Eerder vertelde ook klinisch neuropsycholoog Roy Kessels aan Metro over de ziekte van Alzheimer en het verlagen van het risico op dementie.

De hoogleraar vervolgt: „Een groot deel van die aandoeningen die we meedragen hebben een enorme hypotheek op onze levenskwaliteit en op de kosten voor de gemeenschap. De gezondheidszorg wordt onbetaalbaar en een groot deel van het budget van de gezondheidszorg gaat naar de behandeling van chronische aandoeningen. En dat terwijl een groot deel van die aandoeningen te voorkomen is. Ons boek is bedoeld om dat soort chronische aandoeningen te voorkomen.”

Boek Zo gaat het beter, 100 wegwijzers naar een gezonder leven

In het boek Zo gaat het beter staan allerlei adviezen over bijvoorbeeld voeding, beweging, sociale interacties, zingeving of positiviteit. De Keyser en Van de Keere leggen aan de hand van quotes de boodschap, of zoals de hoogleraar het zelf noemt: het ‘gezondheidsrecept’, uit. „Waarbij je dus zelf leert keuzes maken – en kunt volhouden – en daarmee scenario’s vermijdt zoals het bovengenoemde hoofdtrauma. Keuzes die onafhankelijk zijn van de witte jas van de dokter.”

De keuze om daar quotes voor te gebruiken, legt De Keyser uit. „Een quote verplicht om een bepaalde boodschap op een makkelijke manier te formuleren en samen te vatten.” Hoe het echtpaar aan al die quotes gekomen is? De hoogleraar haalt als voorbeeld de quote Steel like an artist van Austin Kleon aan. „Elke artiest of auteur pikt ideeën. Het gaat erom dat je de bron erkent en een beetje innovativiteit eraan toevoegt. Wij kopen wekelijks allerlei kranten en als we iets lezen en denken ‘goed gezegd’, dan bewaren we dat. Dat is een houding die we al twintig jaar hebben en daarmee hebben we een massa aan quotes verzameld. Maar de quotes zijn ook afkomstig uit interviews, boeken, films of van onszelf.” De Keyser haalt een andere quote van Isaac Newton aan: Als ik verder heb gekeken dan anderen, dan was dit doordat ik op de schouders van reuzen stond. „Dat doen wij ook in ons dankwoord. Er zijn namelijk zoveel mensen die belangrijke dingen gedaan en gezegd hebben. Wij brengen dat in context met gezondheid in ons boek.”

Hoogleraar Filip de Keyser: ‘Kleine consistente acties’

De Keyser en zijn echtgenote moedigen in hun boek overigens niet aan om alle honderd wegwijzers na te streven. „Nee, het idee is dat mensen keuzes maken die voor hen relevant zijn. Je kunt met één, twee of drie gezondheidsrecepten aan de slag en proberen een nieuwe gewoonte te maken van een punt. Als je kleine acties consistent blijft doen, hebben ze effect.”

„Net als bij een specht”, aldus de hoogleraar. „Als de vogel met zijn snavel op een boom tikt, zie je niks en lijkt het een domme vogel. Maar na verloop van tijd zit er toch echt een gat in de boom. Daarmee bedoel ik: kleine, consistente acties hebben een betekenisvol resultaat.”

Welke wegwijzers uit het boek zijn volgens de hoogleraar extra belangrijk om te benoemen? Hij somt er een aantal op:

1. ‘Exercise like your life depends on it. Because it does’

„Uithoudingsvermogen, spierkracht en evenwicht zijn belangrijk. Als je voor die drie typen beweging een routine vindt, is dat de best bewezen ‘wonderdrug’ om je toegevoegde levensfase in gezondheid door te brengen.”

„Door betere spierkracht bent je minder gevoelig voor valpartijen, botbreuken en botontkalking. Het heeft ook een positief effect op hart- en bloedvaten en vermindert het risico op kanker en dementie. Beweging is de allerbelangrijkste anti-aging drug die er bestaat.”

„Als we ouder worden nemen twee zaken af, namelijk de spierkracht en het evenwicht. Je kunt daar natuurlijk aan werken in de sportschool, maar veel mensen hebben daar geen tijd, motivatie of geld voor. Maar dit is zo’n onderwerp waarbij kleine acties een verschil kunnen maken. Stel, je drinkt koffie, dan moet je tijdens het bereiden van de koffie een aantal seconden wachten. Ik sta tijdens het bereiden van de koffie dan op één been. Wil je het wat moeilijker maken? Dan doe je je ogen dicht. Ik maak dan ook nog vaak koffie voor Heidi en daarmee pak ik weer een aantal extra seconden erbij. Die handeling herhaal ik vier keer per dag omdat ik vier keer koffie maak. Als je op één been staat, oefen je kracht en evenwicht. Als je daar vanaf je 55e mee begint en hier een gewoonte van maakt, zal het effect hebben en temper je daarmee de achteruitgang van spierkracht en evenwicht.”

2. ‘Dek de tafel als een regenboog’

„In voeding met felle kleuren, zoals blauwe bessen, rode biet of oranje wortelen, zitten stoffen die belangrijke gezondheidseffecten hebben. Als je ’s middags kiest voor een bord groeten, met zoveel mogelijk kleuren, krijg je veel vitaminen en antioxidanten binnen en zorg je voor een gevarieerde voedingsbron. Zorg er dus voor dat je de regenboog eet, dan heb je nooit een tekort aan voedingsstoffen.”

3. ‘Do remember they can’t cancel the spring’ – David Hockney

„Tijdens de coronacrisis en lockdowns viel er een algemene depressie over de wereld. Schilder David Hockney maakte een schilderij van narcissen in maart met als titel dat de lente niet gecanceld kon worden. Eigenlijk zegt hij in tijden van depressie: ‘Laten we de positiviteit behouden.’ Positiviteit heeft biologische gevolgen die gezondheidseffecten hebben. Het is namelijk het tegenovergestelde van negatieve emoties zoals angst of depressie. Bij angst of stress krijg je negatieve gezondheidseffecten, bijvoorbeeld door adrenaline. Dat is kort niet erg, maar chronische stress zorgt wel degelijk voor gezondheidsproblemen.”

„Door positieve emoties maak je bijvoorbeeld dopamine of andere stoffen aan die een tegenovergesteld effect hebben. Uit onderzoek blijkt dat gelukkige mensen minder kans hebben op aandoeningen.”

„Positiviteit kun je stimuleren door bepaalde gedachten op te roepen. En jezelf bijvoorbeeld een vraag te stellen, wat tot een positief antwoord leidt. Zoals: ‘Waar kan ik vandaag dankbaar voor zijn?’. Negatieve dingen eisen nu eenmaal meer aandacht op, maar je kunt bewust bedenken waar je dankbaar voor bent. Dat kun je eventueel ook opschrijven. Positieve emoties hebben namelijk ook een rustgevend effect. In Japan kennen ze het fenomeen Ikigai, wat als een soort ochtendgebed of meditatie fungeert en waarmee je jezelf en anderen gelukkig kunt maken.”

„Waarmee kun je een dag zinvol maken? Wat kan ik doen? Door stil te staan en positieve gedachten op te roepen. We hebben namelijk een hele hoop gedachten op een dag en hebben daar weinig invloed op. Maar door positieve gedachten bewust binnen te halen en positieve emoties te laten vloeien, verdrinken we niet in negativiteit en maken we plaats voor positiviteit. Dat blijft relevant.”

4. ‘Hoe eet een muis een olifant? Door kleine hapjes’

„Gedragsverandering kan niet in één dag 180 graden veranderen. Het gaat om kleine stapjes. Dat is ook het format van het boek. Bij een grote opgave of uitdaging kun je iets opdelen in kleine stapjes. Waarbij je stap voor stap te werk gaat.”

5. ‘Omdenken’ – Berthold Gunster

„Gunster verandert een probleem in een nieuwe mogelijkheid en leert je met tegenslag om te gaan. Tegenslag is iets dat je zelf creëert. Het is namelijk een gegeven dat niet overeenkomt met je verwachting. Maar wie zegt dat je het niet kunt herstellen? Stel, je zou naar een feest gaan met de auto, maar die start niet. De wegenwacht kan pas ’s avonds komen door drukte. Je kunt de hele dag ongelukkig zijn, maar het is wat het is. Soms kun je aan dezelfde realiteit een nieuwe invulling geven, in plaats van dat je blijft hangen in tegenslag. Is het oplosbaar? Los het dan op. Is het niet oplosbaar? Dan moet je een manier vinden om daarmee om te gaan. Het is de moeite waard om te leren omdenken naar een positieve invulling. Ontdoe een tegenslag van negatieve emotionele lading en zoek naar een positieve invulling.”

Blijven werken

De Keyser is 65 en in België tikt hij de pensioenleeftijd aan. Maar zoals het boek betaamt, hoef je rond die leeftijd niet uitgeblust te raken. „Heidi en ik blijven bijvoorbeeld werken zolang wij ons fit voelen. En dat betekent ook dat we boeken blijven schrijven en patiënten willen helpen, zolang dat kan.”

DJ Lex van Berkel (The Boy Next Door) ‘draaide letterlijk door’ en belandde in psychiatrische kliniek: ‘Kwam soms de dag niet door’

Deze huisarts waarschuwt voor ultrabewerkte en ziekmakende voeding: ‘Big food zijn ‘dealers’ van voedselindustrie’

Reacties